બનાના કોટન: અત્યાર સુધી આપણે કોટન, જ્યુટ, નાયલોન વગેરેથી બનેલા કપડાં વિશે સાંભળ્યું કે જોયું છે. આ ઉત્પાદનોનો વ્યાપકપણે કપડાં બનાવવા માટે ઉપયોગ થાય છે. જેના કારણે તેમની માંગ સતત વધી રહી છે. જેમ જેમ વસ્તી વધે છે તેમ તેમ માંગ પણ વધે છે. આવી સ્થિતિમાં, વધતી માંગને પહોંચી વળવા માટે નવા ઉત્પાદનોની શોધ કરવામાં આવી રહી છે. તેમાંથી એક કેળા કપાસ છે. હવે તેનો ઉપયોગ કપડાં બનાવવામાં પણ થાય છે. તો ચાલો જાણીએ કેળા કોટન શું છે અને તેના ઉપયોગો શું છે.
બનાના ફાઇબર, કેળાના કપાસ તરીકે પણ ઓળખાય છે, કેળાના છોડના દાંડીમાંથી કાઢવામાં આવેલ કુદરતી ફાઇબર છે. ફાઇબરના ઉત્પાદન માટે સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતા કેળાના છોડ એબેકા (મુસા ટેક્સટાઇલ) અને મનિલા હેમ્પ (કેળાના છોડનો એક પ્રકાર) છે, જે મુસાસી પરિવારમાંથી આવે છે. કેળાના ફાઇબરના નિષ્કર્ષણની પ્રક્રિયામાં, કેળાના છોડની બાહ્ય ત્વચાને વ્યક્તિગત રેસામાં કાપવામાં આવે છે. જે પછી સાફ કરીને યાર્ન અથવા સૂતળીમાં કાંતવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં કેળાની ખેતી દક્ષિણ ગુજરાતમાં મોટા પાયે થાય છે. અહીં રેસાને અલગ કરીને ફાઈબર બનાવવામાં આવે છે. જેમાંથી કાગળ પણ બનાવવામાં આવે છે. બનાના ફાયબર બનાવવું એ મૂલ્યવર્ધન પ્રક્રિયા છે. જેના કારણે ખેડૂતો સારી આવક મેળવી શકે છે.
કેળા કોટન બનાવવાની રીત –
કેળાના છોડ ઝડપથી વિકસતા અને નવીનીકરણીય છે, જે કેળાના ફાઇબરને પર્યાવરણને અનુકૂળ અને ટકાઉ બનાવે છે. બનાના ફાઇબર બાયોડિગ્રેડેબલ છે, એટલે કે તે સમય જતાં કુદરતી રીતે વિઘટિત થઈ શકે છે, પર્યાવરણ પરની અસર ઘટાડે છે. ફાઇબરના ઉત્પાદન માટે કેળાના છોડની ખેતી કરવાથી વધારાના ફાયદા થઈ શકે છે, જેમ કે જમીનનું ધોવાણ અટકાવવું અને કાર્બનિક ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન આપવું.
કેળાના ફાઇબરનો ઉપયોગ-
કેળાના ફાઇબરનો પરંપરાગત રીતે કાપડ, કાગળ અને હસ્તકલા સહિત વિવિધ ઉત્પાદનો બનાવવા માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં તેનો ઉપયોગ દોરડા અને સાદડીઓ બનાવવા માટે પણ થાય છે. બનાના ફાઇબરને તેના ગુણધર્મોને વધારવા માટે ઘણીવાર અન્ય રેસા જેમ કે કપાસ અથવા રેશમ સાથે મિશ્રિત કરવામાં આવે છે. જેના કારણે કાપડ ટકાઉ બને છે. કેળાના ફાઇબરનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે હાથવણાટના ઉત્પાદનમાં થાય છે જેમ કે બેગ, ટોપી અને ઘરની સજાવટની વસ્તુઓ. બનાના ફાઇબરે સિન્થેટીક ફાઇબરના ટકાઉ અને પર્યાવરણને અનુકૂળ વિકલ્પ તરીકે ધ્યાન આકર્ષિત કર્યું છે. તે કેટલીક કૃત્રિમ સામગ્રી કરતાં વધુ પર્યાવરણને અનુકૂળ છે તેમજ તેના ઉત્પાદન સાથે સંકળાયેલા ખેડૂતોને આર્થિક તકો પૂરી પાડે છે.
બનાના ફાઇબર કેવી રીતે તૈયાર થાય છે?
સૌ પ્રથમ, કેળાના દાંડી અને છાલના રેસાને અલગ કરવામાં આવે છે. આ તંતુઓને અલગ કરવા માટે વિવિધ તકનીકોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમાં છાલને કેટલાક કેમિકલ કે પાણીમાં પલાળીને તેને નરમ કરી રેસા અલગ કરવામાં આવે છે.
એકવાર તંતુઓ અલગ થઈ જાય, તે એક સાથે બાંધી દેવામાં આવે છે અને સૂકવવા માટે છોડી દેવામાં આવે છે. એકવાર ફાઇબર સુકાઈ જાય પછી, તેને ગુણવત્તાના આધારે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. સારા રેસાને એકસાથે રાખવામાં આવે છે અને નબળા રેસાને અલગ કરવામાં આવે છે. અંતે, વિભાજિત રેસાને યાર્નમાં ફેરવવામાં આવે છે. તે રંગવામાં આવે છે, અને પછી એસેસરીઝ, કપડાં, સુશોભન વસ્તુઓ અથવા ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનોમાં ફેરવાય છે. આ પ્રક્રિયા પહેલા હાથ દ્વારા કરવામાં આવતી હતી તેથી તેને મોટા પાયે કરવું મુશ્કેલ હતું. હવે આ કામ મશીનો દ્વારા થાય છે.