ભારતમાં ટોચની 3 સલામત બેંકો: છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, ભારતની મોટી વસ્તી બેંકો સાથે સંકળાયેલી છે. નરેન્દ્ર મોદી સરકારની પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના, સબસિડીના નાણાં સીધા બેંક ખાતાઓમાં અને જનજાગૃતિમાં વધારો થવાને કારણે બેંક ખાતાધારકોની સંખ્યામાં તીવ્ર વધારો થયો છે. દેશમાં લોકો બેંકોમાં રાખેલા પૈસાને સુરક્ષિત માને છે, જેનું ઉદાહરણ બેંક FD છે. લોકોની આ માન્યતાને કારણે, તે એક લોકપ્રિય રોકાણ વિકલ્પ બની ગયું છે. એવું નથી કે બેંકોમાં રાખેલા પૈસા ડૂબતા નથી. બેંક પણ ડૂબી જાય છે. વર્ષ 2023માં અમેરિકામાં 4 બેંકો પડી ભાંગી. ભારતની મજબુત બેંકિંગ સિસ્ટમને કારણે હાલમાં આવી કોઈ આશંકા દેખાતી નથી. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ભારતમાં 3 બેંકો એવી છે જે ન તો પોતે ડૂબશે અને ન તો સરકાર તેમને ડૂબવા દેશે.
મતલબ કે આ બેંકોમાં રાખવામાં આવેલા પૈસા એક મહિના સુધી પણ જોખમમાં નથી. ભારતની સૌથી સુરક્ષિત બેંકોમાં એક સરકારી અને બે ખાનગી બેંકો છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના જણાવ્યા અનુસાર, દેશમાં જે બેંકો નિષ્ફળ જવાની શક્યતા નથી તેમાં સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, ICICI બેંક અને HDFC બેંક છે. આ ત્રણ બેંકોને D-SIB એટલે કે ડોમેસ્ટિક સિસ્ટમલી ઈમ્પોર્ટન્ટ બેંકનો દરજ્જો મળ્યો છે. એટલે કે, એક એવી બેંક જે દેશના અર્થતંત્ર માટે એટલી મહત્વપૂર્ણ છે કે સરકાર તેના પતનને ક્યારેય સંભાળી શકતી નથી. તેમના પતનથી દેશની અર્થવ્યવસ્થા પડી ભાંગી શકે છે. આવી બેંકો માટે ‘To big to fail’ પણ વાપરી શકાય છે.
RBI D-SIB જાહેર કરશે
બેંકોની D-SIB યાદી 2008ની નાણાકીય કટોકટી પછી શરૂ થઈ હતી. તે સમયે ઘણા દેશોની મોટી બેંકો નાદાર થઈ ગઈ હતી. જેના કારણે લાંબા સમય સુધી આર્થિક સંકટ ચાલુ રહ્યું. RBI 2015 થી દર વર્ષે D-SIB ની યાદી બનાવે છે. 2015 અને 2016માં માત્ર SBI અને ICICI બેંક જ D-SIB હતી. HDFC પણ 2017થી આ યાદીમાં જોડાઈ ગયું. જો કોઈ બેંક D-SIB હોય, તો RBI તેના કડક નિયમો દ્વારા ખાતરી કરે છે કે બેંક કઠિન આર્થિક કટોકટી માટે તૈયાર છે.
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા દેશની તમામ બેંકોને તેમની કામગીરી અને ગ્રાહક આધારના આધારે વ્યવસ્થિત મહત્વનો સ્કોર સોંપે છે. બેંકને D-SIB તરીકે સૂચિબદ્ધ કરવા માટે, તેની સંપત્તિ રાષ્ટ્રીય જીડીપીના 2 ટકાથી વધુ હોવી જોઈએ. બેંકના મહત્વના આધારે D-SIB ને પાંચ અલગ-અલગ બકેટમાં મૂકવામાં આવે છે. બકેટ ફાઇવનો અર્થ સૌથી મહત્વપૂર્ણ બેંક છે, જ્યારે બકેટ વનનો અર્થ સૌથી ઓછી મહત્વની બેંક છે. હાલમાં SBI બકેટ ત્રણમાં છે. જ્યારે HDFC અને ICICI બેંક એક બકેટમાં છે.
D-SIB ખાસ વ્યવસ્થા કરે છે
ભારતીય રિઝર્વ બેંક D-SIB બેંકો પર નજીકથી નજર રાખે છે. આ બેંકોએ અન્ય બેંકોની તુલનામાં મોટી મૂડી બફર જાળવવી પડશે. જેથી કરીને મોટી ઈમરજન્સી હોય કે કોઈ નુકશાન થાય તો પણ પહોંચી શકાય. આવી બેંકોએ કેપિટલ બફર તેમજ કોમન ઇક્વિટી ટાયર 1 (CET1) કેપિટલ તરીકે ઓળખાતા વધારાના ફંડની જાળવણી કરવી જરૂરી છે. RBI ની તાજેતરની માર્ગદર્શિકા મુજબ, SBI એ CET1 મૂડી તરીકે તેની રિસ્ક વેઇટેડ એસેટ્સ (RWA) ના 0.60 ટકા જાળવી રાખવાની જરૂર છે. જ્યારે ICICI અને HDFC બેંકે CET1 તરીકે વધારાના 0.20 ટકા જાળવી રાખવાની જરૂર છે.